Trương Ngáo, cảnh 8

Ba Bành kết với Lục Tồn

 

Lục Tồn:

     Ba Bành vay tiền tháng, Nay tính đă quá ngày. Nghĩ lại thấy con mẹ Ba Bành mà tiếc. Tài buôn bán nên khôn, mà nó: Lấy chồng sao quá dại[1]. Ḿnh ngay như ống bể, H́nh đen quá cục than. Ăn nói đă vô duyên, mà: Bán buôn đà lếu láo. Phải chi: Dây tơ hồng xe lại, Lá hồng diệp xui vô. Nàng cùng ta chấp nối cầu ô thời mới xứng đó là [kết] duyên chồng vợ. Nói thời nói vậy, người ta có chồng, nói mần răng cho đặng. Gia đinh! Qua kêu Liễu thị, Đặng nói sự tiền. Trước kiếm lời thử dạ thiền quyên, Sau đ̣i nợ ướm ḷng mỹ nữ[2]. (10a)

 

Ba Bành:

     Nghĩ lại, vợ chồng ai như vợ chồng tôi nay: Chồng đánh vợ vốn đà thường sự. C̣n vợ chồng tôi nay: Vợ đánh chồng cũng có lạ đời. Thằng làm sao nó dại cha chả là dại! Ai đi: Lấy tiền vay cúng Phật cúng Trời, Đà chẳng lo việc đi buôn đi bán. Như đuổi nó đi cũng đáng, Để nó ở lại thêm phiền[3]. Như tôi đuổi nó đi tới nay, có nghe thiên hạ người ta đồn rằng: Nó đà lên chốn Tây phương, Theo đ̣i Phật qua miền Nam Cực. Trong thế hùm đă ăn cọp đă bắt nó rồi. Thảm kiếp thằng Ngáo dại, Phen nầy cũng thác đứa ngây. Tao tưởng cũng không c̣n, Như phần nó đi thời đă xong rồi. Tiền tôi vay của cậu Lục Tồn, Tính vốn lời đă đầy một chục. Nói thời nói, chớ như cậu Hộ nầy, cái người ở cũng đà phải thế lắm. Biết thết đăi kẻ thanh người tục, Không so đo kẻ khó người nghèo. Ai đi: Nợ tới (10b) ngày mà chẳng hỏi chẳng kêu, Cho qua bắt cũng không làm đầy làm tớ[4]. Như cậu Hộ nay: Nhà tuy có vợ, mà lại không con thời tôi cũng muốn nhảy vô mà tôi làm bé lắm đó chút. Thà lấy một chồng khôn, c̣n hơn muôn chồng dại[5] chớ. Muốn thời nói vậy chớ người ta có thèm đâu.

 

Gia đinh:

     Bác Hộ tôi bèn dạy, Sang hỏi thím sự tiền. V́ nay đă quá ngày, Chẳng thấy đem qua mà trả.

 

Ba Bành:

     Bậu về trước thưa qua trướng hạ, Qua [qua] sau nối gót gia trung[6]. Cậu là kẻ bao dung, Chớ chẳng phải người hẹp lượng mà!

 

Hộ Tồn:

     Mẹ Ba Bành mới tới, Chớ c̣n thằng Ngáo đi đâu[7]. Bây kíp lấy trầu cau, Mau mau vô nấu nước. Ờ nầy! Sự tiền ngày trước, Tính đă quá ngày. Chớ như ta: Ḿnh tưởng nghĩa xưa sau, Cho nên: Chẳng nỡ cho đ̣i hỏi[8].

 

Ba Bành:

     Thưa cậu Hộ là: Cậu nói tôi cũng biết ơn. Tiền cậu là tiền (11a) nghĩa tiền nhơn, Chồng tôi lấy nó đà làm khùng làm khịu[9] cho nên tôi lo không đặng cho cậu. Dạ thưa cậu[10]: Bây chừ tôi chịu khổ, nó đă trốn đi xa. Thưa cậu: Ai đi, Cái thằng nó dại làm sao, cha chả là dại: Đem năm quan mà bỏ vô ḷ. Tiền đă tiêu ra kẽm, nó c̣n theo Phật mà đ̣i tiền lại. Nó đi đă hai ba tháng nay thời đă lâu. Nó đi khùng đi dại, Đà thác bụi thác bờ. Bây chừ tôi là đàn bà, biết lo mần răng đặng mà trả cho cậu. Dạ, dám thưa cậu: Phải kiếm nơi gởi phận trao duyên, Rồi tôi sẽ tính lời tính vốn[11] mới đặng cho mà!

 

Lục Tồn:

     Chừ thím nói thằng Ngáo nó đà thác đường thác sá rồi. Bây chừ thím tính lấy chồng lo tiền trả lại cho tôi[12]. Kiếm nơi nào cho nhộn, Đổi nầy cũng có chồng[13], Muốn cho sánh kẻ lầu hồng, Thèm kiếm những người nhà bạc, Như ta: Đài cảnh dễ từ phấn (11b) lạt, [Vầy] vườn xuân đâu cấm hoa tàn[14]. Đó dầu chỉ chấp tơ loan, Đây cũng noi theo cầu thước. Thời thuở trước Tào Mạnh Đức lập đài Đồng Tước, là cũng Muốn cho sánh đặng nhị Kiều huống chi nàng! Hăy ưng ta đi, Đừng đừng lo cực lo nghèo, thiếu chi tiền bạc mà lo [mà] sợ!

 

Ba Bành:

     Lượng cả người đà gánh vác, Ḷng ngây tôi dám đơn sai[15]. Hạnh nhờ bến nước mười hai, May đặng dương xuân lai hàn cốc[16].

 

Lục Tồn:

     Đây đă có ḷng ái ốc, Đó cho biết chữ tề mi[17]. Dan tay trở lại pḥng vi, Hiệp mặt vào nơi tĩnh xá[18] hè!

 

CẢNH 9

 



[1] Tài buôn bán nên khôn 才 奔 半 年 坤, Lấy chồng sao quá dại 𥙩  牢 過 𤵺: Lục Tồn thấy mọi chuyện của Ba Bành đều hay, và tiếc cho cô ta lấy phải thằng chồng ngu hèn quá thể. Câu nói mở đầu ư định phải chiếm Ba Bành cho được của ông chủ giàu nhờ cho vay!  Chữ sao bản Nôm khắc chữ nên . Âm nên chỗ nầy không ổn v́ vế trên đă có chữ nên rồi.               

[2] Trước kiếm lời thử dạ thiền quyên 畧 釼 𢈱 此 夜 单 㳙, Sau đ̣i nợ ướm ḷng mỹ nữ 娄 隊 𦬑 厭 弄 美 女: Tính trước những kế sách, dùng lời để thử ḷng, dùng tiền nợ để câu mồi, Lục Tồn quả xứng với cái tên! Câu đối xứng nhịp nhàng. Bản Nôm thiền quyên 单 㳙 đă bị khắc sai thành cho quen 朱 㳙. Thiền quyên đối với mỹ nữ. Cho quen không có chỗ đứng ở đây.

[3] Như đuổi nó đi cũng đáng 𨒻 𠫾 拱 當, Để nó ở lại thêm phiền 㡳 奴 於 吏 添 煩: Cách nói của Ba Bành cho ta thấy cô nàng đă có chủ tâm. Biết con người không thể gặp được Phật mà cô nàng vẫn bắt Ngáo đi Tây Phương để đ̣i tiền chẳng khác nào đuổi cổ Ngáo ra khỏi nhà luôn! Bản Nôm chữ khắc sai thành như .

[4] Cũng không làm đầy làm tớ 供 空  苔  伵: cũng không làm khó dễ, không làm kiểu chủ đối với tôi tớ. Đầy tớ 苔 伵, tiếng nói trại của thầy tớ 柴 伵.

[5] Thà lấy một chồng khôn 他  𠬠  坤, C̣n hơn muôn chồng dại 群 欣 門  𤵺: Chị chàng nầy cũng ghê lắm. Ngắm nghé. Lăm le. Người khoái thích chồng khôn giàu trên đời không thiếu.

[6] Bậu về trước thưa qua trướng hạ 𧗱 畧 踈 戈 帳 下, Qua [qua] sau nối gót gia trung 戈 [戈] 娄 浽 𨃴 家 中: Em về thưa là chị sẽ qua sau. Giọng thiệt giọng của người trên trước, bậu với qua . Như là Ba Bành đă đánh hơi được tiền tŕnh của ḿnh với chủ của tên gia đinh. Vế sau thiếu chữ, chắc là người khắc nghỉ rằng chỉ một chữ qua mà thôi.  

[7] Mẹ Ba Bành mới tới 𠀧 彭 買 細, Chớ c̣n thằng Ngáo đi đâu 渚 群 倘 堯 𠫾 : Hộ Tồn chào người đàn bà tới nhà ḿnh và hỏi về chồng người ta. Buồn cho Ngáo là kẻ ḍm dèm vợ ḿnh lại cũng kêu ḿnh bằng thằng, thằng Ngáo. Tôi không hiểu rơ lắm tại sao Hộ Tồn lại dùng chữ mẹ để gọi Ba Bành, xưng hô theo cách con ḿnh ngày nay nhà giàu ưa dùng chăng?

[8] Ḿnh tưởng nghĩa xưa sau 𨉟 想  初 娄, Chẳng nỡ cho đ̣i hỏi 𦬑 朱 隊 𠳨: Tôi nghĩ đến mối thâm t́nh từ trước đến giờ nên không đành hỏi tới hỏi lui. Lục Tồn đánh phủ đầu nhưng nhắc đến chuyện nhơn nghĩa. Chữ ḿnh 𨉟 thiệt là thân mật, quá hơn sự thân mật thường có của người cḥm xóm hay giữa chủ nợ/con nợ. Nghĩa xưa sau  初 娄 cũng là chữ hai nghĩa nhưng chắc Lục Tồn muốn nói đến chữ sau , Ba Bành thông minh nghe qua chắc chắn là biết tỏng ṭng tong!

[9] Nó đà làm khùng làm khịu 奴它窮𠰉, Cho nên tôi lo không đặng : Nó đă làm điên làm khùng, làm chuyện trật lất, không giống ai [là bỏ tiền vô ḷ đúc Phật], bây giờ tôi chạy tiền không ra. Tác giả cho nhân vật nói theo cách nói ngoài đời rất đạt (làm khùng làm khịu, lo không đặng. Lo có nghĩa là chạy tiền để trả nợ.)

[10] Dạ thưa cậu 啫 踈 舊: Bây giờ tôi chịu khổ 悲 除 碎 𠹾 , Nó đă trốn đi xa 奴 㐌  𠫾 : Câu nói của Ba Bành ngắn nhưng dễ động ḷng khách đa t́nh. 1. Nói năng rất lễ phép, có dạ có thưa đàng hoàng. 2. Than cảnh khổ mà ḿnh đang chịu đựng một ḿnh ên. 3. Cho thấy thằng chồng vô trách nhiệm, nó làm tùm lum rồi bỏ trốn đi xa. Chữ dạ bản Nôm khắc thành chớ . Có thể đem chữ chớ nầy lên cuối câu trên. Hai câu liên tiếp sẽ thành: Cho nên tôi lo không đặng chớ. Thưa Cậu… Câu như vậy cũng có nghĩa nhưng đó không phải là cách nói lễ phép cố t́nh của Ba Bành. PHS thấy kỳ kỳ chỗ chữ chớ nầy nên đă bôi bỏ, không phiên âm. Thật ra đó là chữ dạ viết luông tuồng..

[11] Phải kiếm nơi gởi phận trao duyên 沛 釼 尼 攺 分 𢭂 , Rồi tôi sẽ t́nh lời tính vốn 來 碎 仕 倂 𢈱 併 本: Nói kiểu nầy th́ Ba Bành đă đi guốc trong bụng của Lục Tồn. Biết Lục Tồn khoái ḿnh chí tử, chị chàng nhá cạnh là ḿnh cần lấy chồng. Mồi đă thả trước mặt con cá lượn lờ chỉ muốn cắn câu. Sự thế phải xảy ra như vậy thôi. Để ư chữ ‘tính lời tính vốn’, nhóm chữ nầy có nghĩa như ‘Cậu muốn ǵ cũng được.’ Những kiểu nói nói như thế nầy với cách diễn tả hơi t́nh cảm của đào thương là nguồn gốc của sự biến thể của tuồng hát bội.

[12] Bây chừ thím tính lấy chồng 悲 除 嬸 倂 𥙩 , lo tiền trả lại cho tôi 卢 錢 呂 吏 朱 碎. Lục Tồn nhấn mạnh đến lư do kiếm chồng của Ba Bành, cái lư do mà anh ta có dư điều kiện hơn người khác: tiền. Lo tiền 卢錢: Giống như lo có nghĩa chạy tiền, kiếm tiền, làm sao cho ra tiền để trang trải điều cần thiết. Chữ tiền bộ kim bản Nôm viết bằng bộ túc , không đúng.

[13] Kiếm nơi nào cho nhộn 釼 尼  朱 閏, Đổi nầy cũng có chồng 對 尼 拱 固 : Kiếm t́m ở đâu chi cho mất công, ở đây cũng có chồng vậy. Nhộn : mất công, HTC, nhộn, rộn ràng. Đổi nầy 對尼: khúc nầy, chỗ nầy. Các chữ nhộn, đổi nầy quá hay, giống như chữ giùm, chữ trợ ở trên. Nói ra được câu nầy là Lục Tồn đă bắt lời hé ra của Ba Bành rồi, có thể anh ta đi trước một bước là đàng khác!

[14] Đài cảnh dễ từ phấn lạt 䑓 境 易 自 粉 落, [Vầy] vườn xuân đâu cấm hoa tàn 𡆫 園 春  禁 花 殘: Ư chàng Lục Tồn nói ḿnh cũng chịu người đă qua một hai đời chồng, không chê ǵ đâu, đừng ngại. Phấn lạt 粉 落, hoa tàn 花 殘: Chỉ người đàn bà đă qua thời con gái xuân sắc. Dùng những chữ nầy Lục Tồn quả thiệt là người không có chút kiến thức về tâm lư phụ nữ, nói để cho được ḷng nhưng cũng dễ mất ḷng. Câu nầy như là dư chữ vầy 𡆫, sự hiện diện của nó làm câu mất cân đối.

[15] Lượng cả người đà gánh vác 量 竒 𠊚 佗 梗 博, Ḷng ngây tôi dám đơn sai 󰇖 碎 敢 单 差: Người có tấm ḷng quảng đại mà lo lắng cho tôi, phận ngu hèn tôi  đâu dám làm điều ǵ quấy ( từ chối cũng là điều quấy.) Tôi dám 碎 敢: Tôi đâu dám, tôi chẳng dám, tôi dám đâu. Cách nói ngày xưa, ta phải hiểu bằng toàn thể mạch văn.

[16] Hạnh nhờ bến nước mười hai 𣷷 𠄩,  May đặng dương xuân lai hàn cốc 埋 卭 陽 春 來 寒 谷: Thân phận phụ nữ lầy chồng may rủi, tôi may mà được như cảnh ánh nắng Xuân soi thấu tới hang lạnh. Chỉ ḿnh may mắn thân bèo bọt được đoái hoài. Dương xuân lai hàn cốc, Ba Bành dùng thuật ngữ gọi tên các tiết trong năm, nhưng ở đây lại mang h́nh ảnh tục trong khi câu ‘Đài gương soi đến dấu bèo cho chăng’ thanh nhă biết bao nhiêu!

[17] Đây đă có ḷng ái ốc 低 㐌 固 弄 愛 屋, Đó cho biết chữ tề mi 妬 朱 别 字 齊 眉: Anh đă thương em th́ em hăy hết ḷng với anh. Chàng Lục Tồn nói như vậy rồi, thế mà sau nầy nàng Ba Bành lại mầy tao mi tớ và ‘nói năng linh tinh’… Ái ốc 愛 屋, do chữ ái ốc cập ô: thương nhà thương cả con chim đậu ở trên mái nhà. Đây chỉ mang  ư nghĩa thương. Tề mi 齊眉, do chữ cử án tề mi, tích nàng Mạnh Quang đối xử với chồng rất cung kính.

[18] Dan tay trở lại pḥng vi 𢬣 阻 吏 防 𡆫, Hiệp mặt vào nơi tĩnh xá 𩈘 𠓨 尼 静 舍: Dắt tay nhau vào pḥng trong, ngữa nghiêng loan phụng. Chữ dan tay bản Nôm viết bằng giang tay 𢬣, đó là cách viết theo thói quen.